Malatya
Malatya Adının Aslı
Malatya, kuruluş ve isim itibariyle başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir Kültepe vesikalarında “Melita” şeklinde görülen Malatya’dan Hitit vesikalarında “Maldia” olarak bahsedilmektedir Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir Malatya kelimesinin Hititçe “Bal” anlamına gelen “Melid”den türediği anlaşılmaktadır Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir
Eski çağ coğrafyacılarından Strabon (MÖ 58- MS 21) Malatya’yı sürekli “Melitene” adı ile zikretmiştir Kesin olarak yerini vermediği geniş bir alan içerisinde “Kataonia” ile Fırat Nehri arasında Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı’nın (MÖ 280-212) on Valiliğinden birisi olarak gösterir Ona göre Melitene, Sophane (takriben bugünkü Elazığ ile Fırat Nehri arasındaki bölgeyi ifade eder) nin karşısında kurulmuş bir eyalet olduğu kadar kentleri bulunmayan bir bölgenin adıdır Strabon’a göre bu yöre; zeytin-üzüm ve meyva ağaçlarıyla bezenmiş, Kapadokya’da bir benzeri bulunmayan tek yerdir
Pline’ye dayanarak Malatya’nın Asur kraliçesi Semiramis tarafından “Meliten” adıyla kurulduğunu kayıt eder Bu bilgi, daha sonraki çalışmalarda aynen doğrulanmıştır
Gelişen Maldia-Melitene (Malatya), Kalkolitik çağdan beri iskan görmüş ve bugünkü Aslantepede 27 kültür katı bırakmıştır Buradan 4 km kuzeyde yer alan Battalgazi’ye MS 79-81 yıllarında Roma kralı Titus zamanında lejyon karargah olarak taşınmıştır Yine şehre bu dönemde de Melitene adı verilmiştir Artık bundan böyle bir şehir adı olarak bu isim kullanılmaya başlanacaktır Roma şehir surları bu dönemde yapılmaya başlamıştır Burası Roma devrinde, Hudutlarının korunması, coğrafi konumu ve jeopolitik önemi dikkate alınarak mühim bir merkez olarak muhafaza edilmekteydi Bizans döneminde de bu değerini siyasi iktisadi bakımdan da korumuştur
Bizans-Arap mücadelesi sonucunda şehir, İslam hakimiyetine geçmiştir (MS 659) Bizans kaynaklarında da Melitene şeklinde kullanılan Malatya şehir adı, Araplar tarafından, kadim şekline yakın bir imla ile “Malatiyye” adıyla anılmaya başlanacaktır Araplar, “Sugur El-Cezeriye”nin merkezi haline getirdikleri bu şehri aynı zamanda bölgenin en büyük ve mamur bir beldesi yapmışlardır Abbasilerden Harun Reşit döneminde (MS 786-809) “El-Avasım” adıyla oluşturulan müstakil bir idari bölgenin merkezi olma hüviyetini kazanır Böylece Malatya, İstanbul’a kadar uzanan Rum kazalarının hareket üssü olma özelliğini de taşır Bu merkezin bir diğer özelliği ise Tarsus, Adana, Maraş şehirleri gibi Horasan’dan nakledilen Türkler’in önemli bir yerleşim yeri durumuna gelmiş olmasıdır Malatya’ya çok eski zamanlardan beri çeşitli sebeplere bağlı olarak Türk yerleşiminin olduğunu bilmekteyiz Bu bölgede Türk varlığı, Arap-Bizans mücadeleleri sırasında ortaya çıkmıştır Türkler, bu güzel ve önemli beldenin adını değiştirmeyerek Araplardan aldıkları Malatya şekliyle günümüze taşımışlardır 11 Yüzyıl başlarndan itibaren Anadolu bir Türk yurdu haline gelmeye başlamıştır Bu bölgede Türk-Bizans mücadelelerinin odaklaştığı şehirlerden biri olmuştur 1056-1101 yılları arasında birkaç defa el değiştirmiştir 1101 yılında Danişmentli Melik Muhammed Gazi’nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek üzere Türk Beldesi haline getirilmiştir Selçuklular döneminde “Vilayet-i Malatya” olarak anılan şehir, bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak “Daru’r-Rifa” (Saadet, mutluluk yeri) olarak anılmıştır
Memlüklü devleti kaynaklarında, Dulkadirliler ve diğer Türkmenlerle meskun olan Malatya ve havalisi için “İklim Al-Ozaria Üzeyir Ülkesi” lakabı kullanılmıştır
Osmanlılar döneminde aynı adla anılan şehirde 1838 yılında Osmanlı ordusu ikamet ederek kışlamıştır Yöre insanı Aspuzu bağları olarak bilinen yazlığa göç etmiş, orada yerleşerek bugünkü şehir oluşmuştur Malatya, günümüze modern bir yapılanma ile gelirken asıl tarih çekirdeğini oluşturan battalgazi (Eski Malatya), bugün turistik bir ilçe olarak varlığını sürdürmektedir Bu bilgiler ışığında Malatya, isim olarak fazla bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir
Kısaca Malatya şehrimizin temelleri, Hititler zamanında atılmış ve Hitit devrindeki "Melidu" kasabası bu gün değişik isimler alaraktan Malatya olmuştur 1075'te Türkler tarafından fethedilen Malatya, bir süre Memluklar'ın eline geçmiş, 1392'de Yıldırım Beyazıt tarafından tekrar fethedilmiştir Daha sonra Osmanlı egemenliğini tanıyan Dulkadıroğulları tarafından idare edilen Malatya, 1516'da doğrudan doğruya Osmanlı İmparatorluğu'na katılmıştır Bugünkü Malatya, eski Malatya'nın bulunduğu yerden 9 km uzaktadır Şehir, 19 yüzyılın ilk yarısında Aspuzu denilen sayfiye bölgesine taşınmıştır -cumhuriyetten sonra hızlı bir yapılanma ve kalkınma hamlesi başlatmış,sanayii ve ticaret oldukça gelişmiştir,ayrıca şehrimizde yapılan kayısı tarımı dünya pazarlarında oldukça rağbet görmekte,hatırı sayılır döviz girdisi sağlanmaktadırmalatya ili önemli kara ve demiryolları kavşak noktasındadırmalatya,adana,-sivas,diyarbakır,kayseri yollarının buluştuğu,güzergah üzerindedirgenel nüfusu bir milyonun üzerindedir (fotoğrafta bir kavşak,ve dünyanın tam teşekküllü ikinci büyük hastahanesi,turgut özal tıp merkezi, inönü ünvaraştırma hastahanesi görülmektedir) MALATYA hakkında genel bilgiler *****************
Yüzölçümü:
12313 km²
Nüfus:
702055 (1990)
Dogu Anadolu Bölgesinin Yukari Firat Havzasinda yer alan Malatya ili, cografi konumu, tarihi kervan yollarinin - ünlü Kral Yolu ve Ipek Yolu - üzerinde bulunmasi ve sahip oldugu zengin su kaynaklari nedeniyle, Neolitik Çagdan bu yana yerlesimlere sahne olmustur
ILÇELER
Malatya ilinin ilçeleri; Akçadag, Arapkir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Dogansehir, Doganyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pötürge,Yazihan ve Yesilyuttur
Akçadag : Ilçe sinirlari içerisinde bulunan TIGEMe bagli Sultan Suyu Üretme Çiftliginde ülkemizin ünlü yaris atlari yetistirilmektedir Tarihi ve dogal eserler açisindan zengindirLevent Vadisi ilçenin en önemli turizm degerini olusturmaktadir Çesitlibüyüklükte magaralari oldugu vadide,Geç Hitit Dönemine ait oldugu düsünülen kaya kabartmalari bulunmustur
Arapgir : Tarihi eser açisindan oldukça zengindir; Ulu Cami, Cafer Pasa Cami, Mirliva Ahmet Pasa Cami, Mola Eyüp Cami, Gümrükçü Osman Pasa Cami Hamami ve Çobanoglu Konagi sayilabilecek tarihi eserlerden bazilaridir
Arguvan : Karahöyük Köyü, Isa Köyü ve Tarlacik Köyüne bagli Horumhan Mezrasindaki Morhamam Höyüklerin yani sira Kizik Köyünde de Kutsal Balikli Park bulunmaktadir
Battalgazi : Ilçede birçok cami,türbe bulunmaktadirKarakaya Baraj Gölünün ilçenin çok yakininda olmasi turizm açisindan önemli getiriler saglamistir Barajda su sporlari ve balik avi yapilabildigi gibi gemiyle baraj gezisine katilmak da mümkündür
Darende : Tarihi ve turistik bakimdan oldukça zengin bir yapiya sahip olan ilçede cami ve külliye gibi eserlerle Günpinar Selalesi görülmeye deger yerlerdir Mehmet Pasa Halk Kütüphanesi, Somuncubaba Kütüphanesi, Es Seyyid Osman Hulusi Efendi Özel Kütüphanesi ve Balaban Seyh Abdurrahman Erzincani Kütüphanesinde nadide el yazmasi eserler vardir Ayrica Tohma Çayi boyunca dogal güzellikler ve mesire yerleri yer alir
Dogansehir : Tarihi ve mesire yerleri açisindan zengindir Merkezde tarihi sur kalintilari mevcuttur Sürgü Höyük yüzey kalintilarinin tarihi MÖ 2-4 bine kadar inmektedir Erkenek vadisinde bulunan Selale ile mesire yerleri ve Sürgü kasabasinda yer alan Pinarbasi çok sayida ziyaretçi çekmektedir
Pütürge : Malatyaya 74 km uzakliktadir Uzuntas Köyünde bulunan ve MS 450de yapildigi belirtilen Peri-Es (Dilbersen) Kalesi, dogu yakasi ilçe hudutlari içinde yer alan Nemrut Dagi, Gerar Kalesi ve Battalgazi Ziyareti gibi görülmeye deger tarihi yerler vardir
Yazihan : Malatyaya 40 km uzakliktadir Tarihi eser olarak Fethiye Köyündeki Hasan Basri Cami, Fethiye Höyük, Ansur (Buzluk) Magaralari,Haci Höyük, Iriagaç Köyü Ünür Mezrasi Kalesi sayilabilir .
Salı Ocak 05, 2010 6:14 pm
